Habercan Gazetece ve Matbaacılık

Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği ve çalışanların haklarının korunması için kayıt dışı istihdamla mücadele büyük önem taşıyor. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), bu kapsamda her yıl sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve işverenlerle bir araya gelerek rehberlik ve bilgilendirme faaliyetleri yürütüyor. Erzincan Sosyal Güvenlik İl Müdürü Burcu Tatoğlu, kayıt dışı istihdamın hem çalışanlar hem de işverenler için ciddi sonuçlar doğurduğunu vurgulayarak, bu konuda farkındalığı artırmaya yönelik çalışmaların devam ettiğini belirtti.

KAYIT DIŞI İSTİHDAM NEDİR?

Kayıt dışı istihdam, çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumu’na hiç bildirilmemesi, çalışma günlerinin veya ücretlerinin eksik bildirilmesi olarak tanımlanıyor. Sigortasız işçi çalıştırmak kadar, çalışma sürelerinin veya ödenen ücretlerin eksik gösterilmesi de kayıt dışı istihdam kapsamına giriyor. Anayasal bir hak olan sigortalı çalışma, aynı zamanda hem çalışanlar hem de işverenler için bir zorunluluk. Tatoğlu, “İşverenlerin çalışanlarını sigortasız çalıştırma hakları olmadığı gibi, çalışanların da sigortasız çalışmayı talep etme hakları bulunmamaktadır,” diyerek bu konuda net bir duruş sergilediklerini ifade etti.

Bazı çalışanların, özellikle emekli aylığı, dul ve yetim aylığı ya da sosyal yardım alanların sigortasız çalışmaya daha istekli olduğu biliniyor. Ancak, bu talepler karşısında işverenlerin yasal yükümlülüklerini yerine getirmesi büyük önem taşıyor. Aksi takdirde, denetimlerde tespit edilen kayıt dışı istihdam, işverenlere ciddi yaptırımlar getiriyor.

KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN SONUÇLARI

Kayıt dışı istihdam, sadece çalışanların sosyal güvence haklarını elinden almakla kalmıyor, aynı zamanda işverenler arasında haksız rekabete ve kamu gelirlerinde kayba yol açıyor. Tatoğlu’nun verdiği bilgilere göre, kayıt dışı çalışanlar şu haklardan mahrum kalıyor:

• Emeklilik Hakları: Kayıt dışı çalışılan süreler emeklilik hizmet süresine dahil edilmiyor, bu nedenle yaşlılık aylığı bağlanamıyor.
• Malullük ve Ölüm Aylığı: Çalışamaz duruma gelenler malullük aylığından, vefat durumunda ise geride kalanlar ölüm aylığından yararlanamıyor.
• İşsizlik Sigortası: Kayıt dışı çalışanlar işsizlik sigortası haklarından faydalanamıyor.
• Sağlık ve Sosyal Haklar: Genel sağlık sigortası primlerini kendileri ödemek zorunda kalabiliyor, iş kazası ve meslek hastalığına karşı korumasız çalışıyorlar.
• Diğer Haklar: İhbar ve kıdem tazminatı, yıllık izin, haftalık izin ve doğum izni gibi haklardan yoksun kalıyorlar.

İşverenler açısından ise kayıt dışı istihdam, ciddi idari ve mali yaptırımlara yol açıyor. Örneğin, bir işçinin bir yıl boyunca kayıt dışı çalıştırıldığının tespit edilmesi halinde, işverene 14 asgari ücrete kadar idari para cezası uygulanabiliyor. Ayrıca, ödenmeyen primler gecikme cezası ve zammıyla tahsil ediliyor, sigorta prim teşvikleri durduruluyor ve haksız kullanılan teşvikler geri alınıyor. Tatoğlu, “Bu durum, işverenlerin hem maddi kayıplar yaşamasına hem de haksız rekabete neden olarak piyasa dengesini bozmasına yol açıyor,” dedi.

YABANCI UYRUKLU İŞÇİ ÇALIŞTIRMANIN ŞARTLARI

Yabancı uyruklu işçilerin çalıştırılması için işverenlerin öncelikle çalışma izni alması gerekiyor. Bilanço esasına tabi işyerlerinde, her bir yabancı işçi için en az beş Türk vatandaşının istihdam edilmesi şartı aranıyor. Ayrıca, yabancı çalışana ödenecek ücretin, asgari ücretin altında olmaması ve çalışanın görev ve yetkinlikleriyle uyumlu olması gerekiyor. Çalışma izni olmadan yabancı işçi çalıştırıldığının tespit edilmesi durumunda, 2025 yılı için her bir yabancı işçi başına 81.683 TL idari para cezası uygulanıyor. Bunun yanı sıra, işveren, yabancı işçinin ve varsa ailesinin konaklama, sağlık ve ülkelerine dönüş masraflarını karşılamak zorunda kalabiliyor.

ÜCRETLERİN BANKA KANALIYLA ÖDENMESİ ZORUNLULUĞU

SGK, ücret ödemelerinin şeffaflığını sağlamak amacıyla, üç ve üzeri işçi çalıştıran işverenlerin, işçilere yapılan ödemeleri banka kanalıyla gerçekleştirmesini zorunlu kılıyor. Bu kurala uyulmaması durumunda, 2025 yılı için her işçi ve her ay için 2.179 TL idari para cezası uygulanıyor. Tatoğlu, bu uygulamanın hem çalışanların haklarını koruduğunu hem de kayıt dışı istihdamın önlenmesine katkı sağladığını belirtti.

BİLGİ EDİNME VE ŞİKAYET KANALLARI

Çalışanlar, sigorta bildirimlerini ve kazanç seviyelerini kolayca kontrol edebiliyor. E-devlet üzerinden veya “ALO 170” Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi’ni arayarak bilgi alınabiliyor. Ayrıca, SGK İl Müdürlükleri veya Sosyal Güvenlik Merkezleri’ne başvurarak da sigorta durumu öğrenilebiliyor. Sigortasız çalıştırıldığından veya eksik bildirim yapıldığından şüphelenen çalışanlar, şikayetlerini ALO 170, SGK birimleri veya CİMER üzerinden iletebiliyor.

SGK’DAN ÇAĞRI: YASAL YÜKÜMLÜLÜKLERİNİZE UYUN

Erzincan Sosyal Güvenlik İl Müdürü Burcu Tatoğlu, kayıt dışı istihdamın hem çalışanlar hem de işverenler için ciddi mağduriyetler yarattığını vurgulayarak, işverenleri yasal yükümlülüklerini yerine getirmeye çağırdı. “SGK olarak, rehberlik ve bilgilendirme faaliyetlerimizle işverenlerimizi ve çalışanlarımızı bilinçlendirmeye devam ediyoruz. Kayıt dışı istihdamın önlenmesi, sosyal güvenlik sistemimizin sürdürülebilirliği ve adil bir çalışma ortamı için kritik önemde,” dedi.